خوان نوروزی (سفره هفت سین) باید سفید باشد چرا که نشانه پاکی و سفید بختی و روشنایی است و نیز نشانه جهان بی پایان است که بارگاه یزدان در آن است. در سفره و یا همان خوان نوروزی مواد و چیدنیهایی گذاشته میشود که هرکدام نشانه و نمادی از سلامتی، رزق و روزی، زایش، برکت و ... است.
سبزه
شاید زیباترین ویژگی سفره هفت سین را میتوان به وجود سبزه آن دانست، به این دلیل که سبزه با رنگ و طراوت خود دلها را شادمان میسازد و با نگریستن به آن طلوع سال جدید را زیباتر میکند. در ایران باستان رسم بر این بود که بیست و پنج روز قبل از نوروز در کاخ پادشاهان دوازده ستون از خشت خام برپا میساختند و بر هرکدام یک نوع غله میکاشتند و معتقد بودند اگر سبزهها خوب بروید سال پر برکتی است. در ایران باستان دانههای گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، باقلا، نخود و کنجد را بر این ستونهای خشتی میکاشتند و روز ششم فروردین آنها را برمیچیدند و به نشان برکت و باروری در تالارها پخش میکردند و معمولا سه قاب از سبزه به نماد اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک بر خوان میگذاشتند و اغلب کنار آنها گندم، جو و ارزن که نقش مهمی در خوراک مردم داشتند سبز میکردند تا سبب فراوانی این دانهها در سال جدید گردد. امروزه نیز آن چیزی که وجودش بر سر سفره هفت سین ضرورت دارد، سبزه است. زرتشتیان رویش سبزه را در نوروز نشان تازه شدن زندگی و فصل رویش دانهها که خود برکت زندگی محسوب میشود، میدانند.
آتشدان (مجمر)
بر سر سفره هفت سین زرتشتیان وجود آتشدان، نماد اردی بهشت امشاسپند، اهمیت خاصی دارد. آتش این مجمر از آتش مقدس مایه میگیرد معمولا در کنار آتشدان دانههای اسفند کندر اشتره و نیز چوبهای خوشبو چون عود و صندل وجود دارد. روشنایی تجلی اهورا مزدا است و نماد درستی و نیک اندیشی و راستی بنابراین باید بر سر سفره هفت سین باشد. در ایران باستان در دو سوی آتشدان شمعدانهای گرانبها یا چراغ مینهادند و آنها را میافروختند و این نشانی از دنیای پرفروغ بیپایان بود که اهریمن بدانجا راه ندارد.
امشاسپند چیست؟
امشاسپندان یا اَمِشَه سپَنتَه جمع امشاسپند است که امشاسفند، اموسپند و امهوسپند نیز گفتهاند. امشاسپندان از صفات پاک اهورامزدا هستند. این واژه به معنی جاودانان پاک یا مقدسان بیمرگ یا نامیرایان فزونیبخش است که از دو جز اَمِشَه به معنی جاودانی و بیمرگ و سپنته به معنی پاک و مقدس و فزونیبخش تشکیل شدهاست. در زبان اوستایی نام آنها بصورت امِشَه سپِنتَه آمده است. متون پهلوی نام آنها را امشاسپندان ثبت کرده است.
اهورامزدا به چه معناست؟
واژه اهورامزدا اوستایی و یکی از نامهای خداوند است. این واژه از دو بخش تشکیل شده است.اهورابه معنی هستی بخش و دارنده هستی است. مزداخود از دو واژه "مز" به معنی بزرگ و "دا" به معنی دانا و دانش است پس واژه مزدا نیز به معنی دانش بزرگ است و وظیفه هر انسانی است که این دانش بزرگ را در یابد و به ان برسد. در نتیجه واژه اهورامزدا به معنی دانای بزرگ هستی بخش است. این کلمه در متنهای پهلوی به اُهرمَزد و هُرمُزد و در فارسی اورمَزد، هُرمزد و هُرمُز مبدل شده است.
کتاب مقدس
یکی دیگر از چیدنیهای خوان نوروزی وجود کتاب مقدس به عنوان نماد اهورا مزدا است. در دوران ساسانیان کتاب اوستا را برخوان میگذاشتند و قبل از فرا رسیدن سال قسمتی از آن را که معمولا "فروردین یشت" است، میخواندند و از فروهرهای شاهان، پاکان، پارسایان، دلاوران و شهسواران که در "فروردین یشت" نام آنها آمده، یاد میکردند.
امروز بر سر سفره نوروزی ما مسلمانان قرآن و بر سر خوان نوروزی کلیمیان تورات گذاشته میشود و هر کس قسمتی از کتاب دینی خود را میخواند تا سال نو را با آیههای مبارک الهی شروع کرده باشد.
کوزه آب
در گذشته کوزه آب که توسط دختران نابالغ از چشمهها پر میشد با زینتی از گردنبندها بر سر خوان نوروزی نهاده میشد. امروزه کوزه سفالی را پر از آب میکنند و به جای جواهرات با سبزه و روبان تزیین میکنند و همراه با تاس مسین پر از آب و برگهای آویشن در حالی که یک عدد انار سرخ هم در آن نهادهاند، بر سفره میگذارند.
نان
نان که نمادی از برکت است، چه در گذشته و چه در حال بر سر سفره نوروزی میگذاشتند و اکنون نیز یا نان سنگک بزرگی میپزند و برای برکت سفره بر آن میگذارند یا اینکه نان را به صورت کماج شیرین درآورده بر خوان نوروزی مینهند. در زمان ساسانیان گرده نانهایی به اندازه یک کف دست یا اندکی کوچکتر میپختند که به آنها "درون" میگفتند و گاهی بر آن نوعی نیایش میخواندند و بدین ترتیب نانهای نوروزی را برکت میبخشیدند. امروزه زرتشتیان علاوه بر نان معمولی نانهای دیگری مانند کماج، نان شیر و چند نوع شیرینی خانگی که بیشتر جنبه تشریفاتی دارد، میگذارند. بر سر سفره هفت سین یزدیها شیرینیهای معروف یزدی هم به چشم میخورد که معمولا در دیسهای بزرگ به طرز زیبایی چیده میشود و در اعیاد و جشنها و به ویژه عید نوروز مصرف فراوان دارد.
تخم مرغ
تخم مرغ بن مایه خوان نوروزی است و به صورت رنگ کرده میبایست بر سر سفره هفت سین جلوه نمایی کند، زیرا که تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان که تخمه و نطفه پدیدار میگردد. تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری که به زودی باید جان بگیرد و زندگی یابد و زایش کیهانی انجام پذیرد. پوست آن هم نمادی است از آسمان و طاق کیهان است.
آیینه
به اعتقاد زرتشتیها چون آخرین ماه سال زمان تولد آدم ابوالبشر است، بنابراین باید نمادی از آن در خوان نوروزی باشد تا شکل پذیری آسان شود. از این رو آیینهای در بالای خوان نهاده میشود و در اطراف آن شمع یا چراغی میگذارند. اغلب تعداد شمعها با تعداد فرزندان خانواده ارتباط دارد و نیز آیینهای دیگر در زیر تخم مرغ گذاشته میشود تا انعکاس وجود آدمی در آیینه دیده شود و نیز آیینه زیر تخم مرغ هم نمایانگر تحویل سال است. وقتی که گاو آسمانی، کره زمین را از شاخی به شاخ دیگر میافکند در آن زمان تخم مرغ بر روی آیینه خواهد جنبید. در جلوی آیینه هم مشتی گندم به نشانه روزی فراخ میپاشند.
سمنو
سمنو که از جوانههای تازه رسیده گندم تهیه میشود، نماد فراوانی خوراک و غذاهای خوب و پر نیرو است و نیز نمادی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان توسط فروهرهاست.
سنجد
سنجد که عطر برگ و شکوفههای آن محرک عشق و مهر است و از مقدمات اصلی زایندگی به شمار میآید، باید بر سر خوان نوروزی نمایان باشد. وجود سنجد در سفره نوروزی انگیزه زایش کیهانی است. گاه زرتشتیان دانههای سنجد را با آویشن در هم میآمیزند و همراه با نقل و سکه بر سر سفره نوروزی میگذارند.
سیر
نماد میکروب زدایی و پاکیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن چشم زخم است که باید حتما بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را میگریزاند. زرتشتیان سیر را با تکههای نان که در آن ترید کردهاند، در مراسم پرسه با سداب به کار میبرند و بر سر سفره نیایش میگذارند.
پوست سیر را هرگز در جایی نمیگذارند زیرا معتقدند از سحر هم بدتر است؛ به همین جهت برای کندن پوست آن ابتدا سیر را در آب میخیسانند و بعد پوستش را میکنند. هم چنین معتقدند اگر پوست سیر را با پیاز گلپر و اسفند در خانه بسوزانند، به خصوص در صبح روز پنجشنبه، بویش، خانه را پاک میکند.
سرکه
همانند سیر نمایانگر پاکی محیط، زدودن آلودگی و باطل کردن سحر و جادو است.
سماق
سماق نماد عشق، مهر و پیوند دلها است که بر سر سفره هفت سین نهاده میشود.
سپند(اسفند)
اسفند نیز نشانهای است از دفع چشم زخم که در زمانهای کهن مقدس بوده است و در مراسم نیایشی به کار میرفته است. امروزه نیز ار آن برای دفع چشم زخم و به نیت درود فرستادن برای عزیزان از دست رفته و همچنین ضد عفونی کردن محیط استفاده میشود. زرتشتیان اسفند را در خوانچه مخصوصی مینهند چرا که نشانه همه امشاسپندان و مقدسان است. اسفند همراه با کندر و دیگر خوشبوهای مخصوص آتش همیشه در خانه زرتشتیان وجود دارد و روزی 2 تا 3 بار آنها را برآتش میریزند به خصوص در مراسم سوگواری و شادی اسفند دود کردن امری رایج است.
سکه
پول زرد و سفید در خوان نوروزی نمادی است از شهریور امشاسپند که موکل است بر فلزات و بودن آن بر سر خوان که موجب برکت و سرشاری کیسه است. بر سر خوان نوروزی زرتشتیان و گاه غیر زرتشتیان چیدنیهای دیگر هم نهاده میشود. شیرینی و نقل که نماد شیرین کامی است؛ گلابدان پر از گلاب و همچنین سبزی خوردن، پنیر و کاهو که طراوت و نیز زیبایی سفره را دو چندان میکند. در برخی از سفرهها آرد هم وجود دارد که آن هم نمادی است از برکت نوروزی اما دو چیز مهم دیگر بر سر سفره هفت سین نمادین است؛ یکی انار و دیگری تنگ ماهی.
انار
انار از مقدسترین درختان است که تقدسش را همچنان تا به امروز حفظ کرده است. درخت انار به سبب رنگ سبز تند برگهایش و نیز به جهت رنگ و شکل غنچه و گل مانندش، همانند آتشدان است و همیشه مقدس بوده است. پردانگی انار نماینده برکت و باروری و رزق فراوان است و نمادی است از باروری ناهید. زرتشتیان معمولا در تاس مس (ظرفی مسی که دارای شکلی خاص می باشد)؛ پر از آب یک عدد انار هم میگذارند با این باور که این میوه پردانه در سال جدید برکت و رزق فراوان برای خانواده به همراه داشته باشد، به ویژه انارهای خوش آب و رنگ و آبدار شهر کویری یزد که اکثرا برای استفاده در سفرههای هفت سین در پوششی از کاه در گودالهای زمینی نگه داری میشود تا در سال نو به زیبایی سفره هفت سین بیفزاید.
ماهی
یکی دیگر از زینت دهندگان سفره هفت سین، ماهی است. اسفند ماه در برج حوت است و حوت یعنی ماهی. در هنگام نوروز برج حوت به برج حمل تحویل میگردد و از این رو نمادی از آخرین ماه سال در خوان نوروزی گذاشته میشود. علاوه بر آن ماهی یکی از نمادهای آناهیتا فرشته آب و باروری است که وظیفه اصلی نوروز را که باروری است بر عهده دارد. خوردن سبزی پلو با ماهی نیز در شب عید از این روست و ظرف پر از آب با چند ماهی قرمز نمادیست از روزی حلال.
گل بیدمشک
گل بیدمشک نمادی است از اسپندارمذامشاسپند و گل نیز ویژه اسفند ماه است. به خصوص گل بیدمشک که از عطر خاصی نیز برخوردار است و در معطر ساختن فضای خانه نقش بسزایی دارد.
نارنج
نمادی است از گوی زمین و هنگامیکه در ظرف آبی نهاده شده باشد، نمادی است از گوی زمین در کیهان و گردش آن بر روی آب؛ نمودار گذشتن برجهای دوازده گانه و تحویل سال است. علاوه بر اینها بر سر سفره زرتشتیان کاسهای پر از پالوده خانگی و نیز کاسهای از خشکبار ترش مزه مانند برگه شفتالو، برگه زردآلو، آلبالو و آلوچه را که قبلا در آب خیساندهاند، نیز میگذارند و نیز مقداری پسته، فندق، بادام زمینی و تخمه را که قبلا خندان کرده و بو دادهاند، داخل کیسهای به نام دولک میریزند و به عنوان آجیل نوروزی بر سر سفره مینهند. علاوه بر آن بر سر سفره هفت سین گلهای زیبا و خوشبویی چون گل نرگس، گل سنبل و گل شب بو که نوید بخش بهار هستند، دیده میشود. زمانیکه سفره چیده شد همه اهل خانه حمام رفته و لباس نو پوشیده، گرد سفره هفت سین مینشینند و چند دقیقه مانده به تحویل سال همگی با خواندن سرودهایی، خداوند را سپاس و نیایش میکنند.
سال که تحویل شد جملگی با شادی وصف ناپذیری سال جدید را تبریک گفته، روبوسی میکنند. بانوی خانه آینه و گلاب پاش را از سر سفره برداشته و گلاب را در دست هر کدام می ریزد و همزمان آیینه را رو به روی چهره آنها میگیرد تا روی خود را ببیند. این کار از سالخوردهترین فرد خانواده شروع میشود.
آن گاه همگی به وسیله نقل خوشمزه و نیز سایر شیرینیها پذیرایی شده، دهانشان را شیرین میکنند. سپس پدر خانواده به همه اعضای خانواده عیدی میدهد و بعد از آن مقداری از غذاهای درون سفره با شادی صرف میشود.
آیا هفت سین فقط برای نوروز است؟
هفتسین سفرهای است که ایرانیان هنگام نوروز میآرایند. این سفره ممکن است روی زمین یا روی میز گذاشته شود. اعضای خانواده معمولاً لحظهٔ تحویل سال را در کنار سفرهٔ هفتسین میگذرانند. بعضیها نیز سفره را تا مدت سیزده روز پس از نوروز نگاه میدارند و در پایان این دوره، در روز سیزده نوروز، سبزه را به آب میدهند.سفرهٔ هفتسین منحصر به نوروز نیست و بعضی این سفره یا مشابهش را برای مراسم ازدواج یا شب چله تهیه میکنند.ملتهای دیگری که با ایرانیان فرهنگ و سنتهای مشترک دارند (مانند افغانان، تاجیکان، و ارمنیان) این سفره را حاضر نمیکنند و این سفره حتی بین کردها و زرتشتیان (که هر دو معمولاً از حافظان سنتهای باستانی ایرانی بودهاند) نیز معمول نبوده است. هر چند اخیراً سفرهٔ هفتسین در میان زرتشتیان شهرنشین معمول شده است.
تاریخچه و واژهیابی سفره هفت سین:
تاریخچهٔ این رسم مبهم است. ایدهٔ «هفت شین» توسط بعضی ایرانیان پشتیبانی میشود که از جمله میگویند شراب به دلیل باورهای اسلامیتر، جایش را به سرکه داده است و هفت شین به هفت سین تبدیل شده است. این نظریه به دلیل این که نام اجزاء را به عربی میآورد و از اجزای ویژهای چون سمنو نام نمیبرد رد شده است. در بعضی ریشهیابیهای دیگر، هفت سین را به هفت «سینی» ربط دادهاند، یا اصلش را «هفت میم» دانستهاند، یا آن را از ریشهٔ «هفتچین» به معنی هفت چیدنی نامیدهاند که این ریشه یابی نیز از سوی محققین جدی گرفته نمیشود. دیگر این که در آیین نوروزی ساسانیان، عدد «هفت» اهمیت داشته است. سفره هفت سین از جلوههای اصیل نوروز خصوصاً در میان خانوادههای ایرانی است. در گذشته بر حاشیه سفره قلمکار ایرانی با قلم خوانا شعری با مضمون زیر نوشته میشد:
ادیم زمین سفره عام اوست بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست
به این معنی که نعمتها برای دوست و دشمن گسترده است.
سینهای هفت سین:
در سفره هفت سین معمولا هفت جز یا بیشتر که با حرف سین آغاز میشوند قرار میگیرد که معمولا از مجموعه زیر انتخاب میشوند:
سنجد
سیب
سیر
سماق
سپستان (نام نوعی میوه مناطق گرمسیری است).
سیاهدانه
سنبل
سرکه
سمنو
سبزه
سکه
سپند
سوهان
سوسن
سرمه
سنگک
سبزی
از این سینها و نیز اجزای دیگر این سفره؛ معمولا به نماد مفاهیمی چون نوزایی، باروری، فراوانی، ثروت و مانند آنها یاد میشود. بعضی نیز این اجزا را به خدایان ایران باستان، بالاخص آناهیتا و سپندارمذ، ایزدبانوهای آب و خاک، نسبت میدهند.ناگفته نماند که برخی از اجزا، که بسیاری از مردم در سفره هفت سین قرار میدهند، نادرست است. زیرا همه آن اجزا باید دارای منشا گیاهی و خوردنی باشند.
سخن دربارهی هفت سین نوروزی که ایرانیان با علاقه بر سر سفره ی نوروز خود میگذارند و جزء آداب حتمی خانوادهها است بسیار مشکل است. زیرا این آداب به مرور زمان دستخوش تغییرات شدهاند و یافتن اصل حقیقت مشکل است. ایرانیان با اعتقاد به تقدس عدد هفت - که امروز هم باقی است - هفت چیز بر سفرهی نوروزی خود میگذاشتند. تا یاد هفت امشاسپند مقدس و پاک را گرامی بدارند. خوان نوروزی هفت پایه اصلی دارد که هفت سین خوانده میشود و چیزهایی را شامل میشود که نخستین حرف آنها سین است. هر چند برخی از افراد در هفت سین بودن آن شک کردهاند و میپندارند که بعد از حمله اعراب و ایجاد تغییرات دینی در ایران، این سفره هم دچار دگرگونی شده است. ولی بر اساس اسناد تاریخی این ادعاها واقعیت ندارند. برای مثال آنها میگویند ایرانیان پیش از اسلام، هفت شین داشتند و بر سر خوان نوروزی شراب و شهد میگذاشتند. ولی هر دوی این واژهها عربی هستند و ایرانیان اگر قرار بود شراب بر سر خوان نوروزی بگذارند باید هفت میم میداشتند. چون معادل فارسی شراب، "می" است.
برخی دیگر گفته اند که ایرانیان پیش از اسلام به جای هفت سین، هفت چین داشتند و مواد خوان نوروزی را بر روی هفت ظرف چینی میگذاشنتد. اما گویا آنها فراموش کردهاند، ایرانیان باستان تماس مستقیمی با چین نداشتند و حتی در برخی از کتابهای قدیمی واژه کینیان را به جای چینیان بکار بردهاند که بیشتر منظور اهالی سمرقند بوده است. خوب است بدانید که سفره هفت سین به یاد امشاسپندان برپا میشود.
هفت امشاسپندان :Amahraspandan
Ohrmazd .1(هرمزد) اهورامزدا : به معنی سرور دانا است. از آنجایی که نزد ایرانیان باستان هر یک از گلها و درختان ویژه یکی از امشاسپندان (به معنی پاکان جاویدان) است پس درخت مورد (یاس زرد) که همیشه سبز و خرم است ویژه هرمزد بوده و یک شاخه از آنرا سر سفره نوروزی میگذاشتند.
Wahman .2وهومن : به معنی اندیشه نیک است. یاس سفید گل ویژه بهمن ماه است پس شاخه ای از آن زینت بخش گلدان سفره نوروزی میشد.
3. Ardwahisht اردیبهشت : سومین روز فروردین ماه اردیبهشت (اشاوهیشته یا ارئه وهیشته) است که به (چم) معنی بهترین پاکی و راستی است. از آنجایی که آتش سوزانندهء تمام پلیدیها و روشنی بخش است پس بر سر سفره نوروزی همیشه آتشدانی افروخته گذاشته میشد. چون گل مرزنگوش ویژه اردیبهشت ماه که آنرا بر سر خوان نوروزی قرار میدادند.
4. Shhrewarشهریور : چهارمین روز فروردین ماه است. واژه شهریور (خشتره وئیریه) به معنی شهریاری آرزو شده یا کشور جاودانی است. این امشاسپند نگهبان فلزات و دادگری است.
5. Spandarmadسپندارمزد : روز پنجم فرودین ماه سپندارمزد (اسفند) است که به معنی عشق و فروتنی پاک (پارسایی) است. اسپند نشانهء وفا و بردباری است و بیدمشک گل ویژهی اوست.
kHordad .6خرداد : روز ششم فروردین ماه خورداد یا خوردات (هئوره تات)، به معنی کامل، بی کاستی و رساست. گل سوسن ویژه این امشاسپند است.
7. Amurdadامرداد : هفتمین امشاسپند امرداد (امرتات) است. امشاسپند امرداد نگهبان گیاهان است و همیشه همراه خرداد (نگهبان آب) است. گل ویژهی آن زنبق است.
هفت سین زرتشتی:
سبزه نودمیده : سبزهها را به تعداد هفت یا دوازده که شمار مقدس برج ها است، در قابهای گرانبها سبز میکردند. در کاخ پادشاهان 20 روز پیش از نوروز دوازده ستون از خشت خام بر میآوردند و بر روی هر یک از انها یکی از غلات را میکاشتند، خوب روئیدن هر یک از آنها را به فال نیک میگرفتند و میگفتند که آن دانه در آن سال پر بار خواهد بود. در ششم نوروز آن غلات را میچیدند و به نشانه برکت و باروری در تالار پخش میکردند.
خانوادهها معمولا سه قاب از سبزهها را به نشانه هومت ، هوخت و هورشت بر خوان مینهادند و بر روی آنها گندم، جو و ارزن که خوراک اصلی مردم بود سبز میکردند. رنگ سبز آنها رنگ ملی و مذهبی ایرانیان بود و خوان نوروزی را زینت میبخشید. سبز شدن دانه نماد امشاسپند امرداد است. مردم بر این باورند که فروهر نیکان باعث بالیدن و سبز شدن دانهها به هنگام بهار میشود.
سمنو : از جوانههای تازه رسیده گندم ساخته میشد از آنجایی که فروهرها باعث روئیدن گیاهان و جوانه زدن آنها میشوند، خوردن این جوانههای بارور سبب نیرومندی و باروری در تمام سال میگردد.
سنجد : یکی از میوههایی است که در خوان نوروزی گذاشته میشود. چون بوی برگ و شکوفه درخت آن محرک عشق و دلباختگی است که از مقدمات اصلی تولد و زایندگی است. پس وجود آن نشانهای از زایش کیهانی است.
سیب : روستائیان سیب را در خمهای وپژهای نگهداری میکردند و پیش از نوروز به یکدیگر هدیه میدادند. سیب با زایش هم نسبت دارد. بدین صورت که اغلب درویشی سیبی را از وسط نصف میکرد و نیمی از آن را به زن و نیمه دیگر را به شوهر میداد. بدین ترتیب مرد از عقیم بودن و زن از نازایی رها میشد.
سکه زرد و سفید : نمادی از امشاسپند شهریور که نگهبان فلزات است و بودن آن بر سر خوان موجب برکت و سرشاری درآمد انسان میگردد.
اجزای دیگر خوان نوروزی:
1. آتشدان: آتشدان که از آتش خاندان مایه میگرفت در همه آیینهای مذهبی بکار میرفت و باید در میان خوان نهاده میشد و دانههای مقدس اسپند به همراه چوبهای خوشبو در کنار آن جای داشت.
2. ماهروی و برسمBarsom : ماهروی همان برسمدان است. به علت اینکه تیغههای نگهدارنده برسمها شکل هلال ماه است. از این رو آن را ماهروی مینامند. شاخه هایی کوتاه از انار ، بید ، انجیر و زیتون را به دارازای سه بند می بردیدند و آنها را به تعداد سه ، هفت ، دوازده یا بیست و یک بر سر خوان در ماهروی جای می دادند. برسم را معمولا بر سر خوان غذا هم قرار می دادند و نماد برکت گیاهی بود. دسته ای از آنرا پیش از خوردن غذا بدست می گرفتند و آفرین می خواندند. در دوره ساسانیان برای اینکه خوان شاهان شکوه بیشتری داشته باشد این ترکه را از زر (طلا) می ساختند و به آنها زرین تره می گفتند. کم کم برسم های فلزی به آیین های دینی هم راه یافت.
برسم چیست؟
بَرسَم یا بَرِسمَن عبارت از شاخههای بریده درختی که هر یک از آنها را در زبان پهلوی تاک و به پارسی تای گویند. از اوستا برمیآید که برسم باید از جنس رستنیها باشد، مانند انار و گز و هوم. شاخهها معمولاً با کاردی به نام بَرسَمچین بریده میشود.
3. کتاب مقدس: چون جشن نوروز یک جشن ملی بود هر خانوادهای میتوانست مذهبی ویژه خود را بر روی خوان نوروزی بگذارد. در دوران ساسانیان کتاب اوستا را بر سر سفره میگذاشتند و پیش از فرا رسیدن سال نو قسمت فروردین یشت آن را که مربوط به فروهرهای شاهان، پاکان، پارسایان، دلاوران و شهسواران است، میخواندند. امروزه نیز مسمانان و کلیمیان قران و تورات بر سر خوان نوروزی میگذارند.
4. کوزه آب: کوزه آب که توسط دختران نو رسیده از زیر آسیابها پر میشود با زیتنی از گردن بند بر سر خوان نوروزی قرار میدادند. امروزه به جای کوزه از تنگهای کوچکی استفاده میشود که سبزی بر روی آنها سبز کردهاند و تنگ را با روبانهایی میآرایند.
5. نان: نان نمادی از برکت است. در دوران ساسانیان نانهایی را به اندازه کف دست بود، میپختند و آنها را که درون Dron مینامید بر سر خوان نوروزی میگذاشتند. گاهی بر آنها آفرین میخواندند و آنها را برکت میبخشیدند. امروزه ظرفی از نان یا نان سنگک بزرگی بر روی سفره قرار میدهند که در آیین زناشویی هم این کار انجام میشود. گاهی بر روی نان با دانههای کنجد « مبارک باد » مینویسند. در دوران ساسانیان بر گوشههای خوان نوروزی مینوشتند «افزون باد» یا «افزا باد» که موجب برکت خوان در همه سال میشد. این واژهها را بر روی سکههای ساسانی نیز ضرب میکردند تا برکت پول را افزایند.
6. شمعدان: در دو سوی آتشدان شمعدانهای گرانبها یا چراغهایی مینهادند و آنها را میافروختند و این نشانی از دنیای فروغ بیپایان بود که جایگاه فروهران است. نور و روشنایی در مراسم مذهبی از جایگاه ویژهای برخوردار بود. زیرا دنیای روشنایی قلمرو اورمزد و هر جا که نور و آتش باشد، اهریمن را بدان جا راهی نیست.
7. شیر: شیر تازه دوشیده شده نمادی از غذای نوزاد کیهانی است. بنابراین در جشن زایش، آدمیان نیز به شیر نیاز دارند. شیر در مراسم مذهبی مقدس شمرده میشود و گاهی آن را با عصار گیاه هوم در میآمیختند. پنیر تازه هم که از فرآوردههای شیر است و دارای اندیشه باروری است بر سر سفره نوروزی قرار دارد. پادشاهان ساسانی در بامداد نوروز از خرمایی که درون کاسه شیر ریخته میشد به همراه پنیر تازه میخورند که برکت افزا بود.
8. تخم مرغ: انواع سفید و رنگین آن باید زینت بخش خوان نوروزی باشد. چون تخم و تخمه نمادی از نطفه و نژاد است و در روز جشن تولد آدمیان تخم مرغ تمثیلی از نطفه باروری است که بزودی باید جان بگیرد تا زایش کیهانی انجام پذیرد. پوست تخم مرغ خود نمادی از آسمان و طاق کیهان است. میترا نیز بنابر اسطوره از تخم کیهانی بوجود آمد. در روستاها رسم بر این است که یکی از تخم مرغها را بر روی آیینه میگذارند و اعتقاد دارند که در هنگام تحویل سال وقتی که گاو آسمانی کره زمین را از شاخی به شاخ دیگر خود میافکند، تخم مرغ بر روی آیینه خواهد جنبید.
9. آیینه: از نظر واژه شناسی از ریشه ادونک Advenakبه معنی شکل و دیدار آمده است. در نخستین روز نوروز که انسان کیهانی بر اثر آمیختن فروهر مینوی با نیروهای دیگر شکل میگیرد، باید نماد آن در خوان نوروزی باشد تا شکل پذیری آسان گردد. از این رو یک آیینه را در بالای خوان نوروزی و آیینه را در بالای خوان نوروزی و آیینه دیگر را زیر تخم مرغ میگذارند.
10. ماهی: اسفند ماه در برج حوت (ماهی) است و به هنگام نوروز برج حوت به حمل (شتر) تحویل میشود، از این رو نمادی از آخرین ماه سال در خوان نوروزی گذاشته میشود. علاوه بر آن ماهی یکی از نمادهای آناهیتا فرشته آب و باروری است و وجود آن در سفره نوروزی باعث برکت و باروری در سال نو میگردد. خوردن غذای ماهی در شب عید هم به همین دلیل است.
11. انار: از مقدسترین درختان است. مردم به تک درخت انار نزدیک زیارتگاهها و بالای تپهها و کوهها دخیل میبندند و ترکههای انار را به عنوان برسم مقدس در آیین بدست میگرفتند. شکل غنچه و گل انار مثل آتشدان است و همیشه مقدس شمرده میشد. پر دانگی انار هم نماد برکت و باروری است.
12. گل بیدمشک: نمادی از امشاسپند سپندارمزد و گل ویژه اسفند ماه است.
13. نارنج: نمادی از گوی زمین است و هنگامی که در ظرف آبی نهاده شود نمادی از زمین در کیهان است. گردش آن هم بر روی آب نمودار گذشتن برجهای دوازده گانه و تحویل سال است.
14. دانههای اسپند: اسفند از واژه اوستایی Spanta به معنی مقدس گرفته شده است. امروزه در خانوادهها برای دفع چشم زخم بر روی آتش پاشیده میشود. دانههای اسپند به رشته کشیده زینت بخش خانههای روستایی است. بر سر خوان نوروزی چیزهای دیگری مثل شیرینی و نقل که نماد شیرین کامی است و آرد که نمادی از برکت است نیز گذاشته میشود.